Steitmentu Xanana Atu Kaer Imprensa,

Invazaun AMP hasoru IMPRENSA…???

By; Julio "Gil" da Silva

“Se instabilidade mosu iha Timor Leste ami sei kaer imprensa” ida ne’e mak steitmentu ameasa husi Primeiro Ministru RDTL Jose Alexandre Kayrala Xanana Gusmao iha nia intervensaun iha konferensia imprensa iha edifisiu Ministeriu Solidaridade Social ne;ebe Diario Timor Post publika iha loron 16 Janeiro 2008. Steitmentu PM Xanana nian ne’e laos relfeta deit nia emosaun hasoru imprensa maibe refleta emosaun ka sentimentu politika governu AMP nian tamba Xanana uja termu “AMI” laos “HAU”. Steitmentu ida ne’e konsidera hanesan invazaun AMP nian hasoru liberdade ba imprensa iha nasaun ida ne’e.

Hakarak halo analiza oitoan konaba steitmentu ameasa PM Xanana nian ne’ebe kestiona publikasaun ka noticia konaba komentario membrus deputado iha Parlementu Nasional hasoru servicu Ministerio social. Katak jornalista la halo servicu ho responsabilidade tamba la halo uluk konfirmasaun molok halo publikasaun.

Tuir prinsipiu jornalismu, komentario husi fontes ida ne’ebe atake ema ka instituisaun ida, presizamente tenki halo balancu konfirmasaun molok halo publikasaun. Iha konteksu ida ne’e PM Xanana nia steitmentu relfeta duni realidade servicu imprensa nian ne’ebe dala balun la halo konfirmasaun antes ou halo konfirmasaun tarde. Tamba iha Timor jornalista barak halo servicu setengah – setengah katak kobertura iha dader, meiudia deskanca, loraik hakerek noticia, kalan toba no aban mak halo konfirmasaun.

Maibe iha linguajen ne’ebe PM Xanana uja atu kritika imprensa iha situasaun ida ne’e. la ajuda imprensa tamba liafuan iha steitmentu sira ne’e laos Kritika maibe ameasas seriu ne;ebe hakarak atu hamonu liu tan deit valor liberdade ba imprensa iha timor no mos iha mundo. Hakarak hateten deit katak dadaun ne’e Timor Leste hetan ranking 95 iha area liberdade ba imprensa iha mundo.

“Buat ki’ik - bo’ot, imi ba intervista Alfredo, se instabilidade mosu iha Timor Ami kaer Imprensa” linguajen ida ne’e, psikologikamente hanesan meius ida atu discourage jornalista tamba mentalidade jornalista nian hetan ona terror ne’ebe grave no jornalista sempre tau an hanesan ema ne’ebe sala iha kondisaun saida deit.

Husi linguajen ida ne’e mos indiretamente PM Xanana Akuja imprensa maka autor ba instabilidade iha nasaun, nune;e jornalista sira moris tiha ona iha situasaun ida trauma, dilemma no mos ameasas fizikus.

Aproveita oportunidade ne;e atu fo hanoin hikas ba komponente hotu – hotu, liu – liu ba sira n’ebe kaer ukun “Governu AMP” katak imprensa nia funsaun maka: Kontrolo Social no sai Ponte Demokrasia liu husi hato’o informasaun. Tamba ne;e dala ruma PM Xanana haluha tiha katak lori informasaun husi parte ba parte seluk ne’e imprensa nia knar duni. Se ita karik konaba kaju Alfredo Reinado dalaruma jornalista sira hasoru tiha ona Alfredo dala atus ida durante nia halai ba ailaran maibe PM Xanana seidauk hasoru nia dala ida.

Iha kontekstu ida ne’e, ita analiza katak Imprensa mak iha liu korajen atu resolve problema alfredo nian duke estado rasik, tamba imprensa hakarak ba tur hamutuk ho Alfredo atu han aifarina hamutuk no hemu kafe moruk hamutuk hodi tesi lia duke Governu ne;ebe lidera husi PM Xanana.

Laos deit problema Alfredo, kaju IDPs no Petisionario mos kuaje atu hanesan. Imprensa halo kobertura regularmente ho sira maibe governu hanoin fali oin seluk katak imprensa so hakarak kontribui deit ba instabilidade. Keta sala karik??? Iha kestaun balancu ka konfirmasaun,ne’e kestaun redaksaun nian maibe imprensa enjeral ne’e kestaun prinsipiu no profession. Tamba ne’e redaksaun ida – idak iha nia politika. Karik media balun sira nia politika konfirmasaun la hanesan ho instituisaun media ida seluk.

Atu dehan deit katak se karik PM Xanana hare noticia ne’e iha TVTL entonces husu responsabilidade ba redasaun TVTL. Atu ita bele eduka duni ita nia jornalista ne;be foin hahu. Liafuan klasika ida dehan nune’e “Labele uja fatuk hanesan atu oho manulin rua”

Se ita akompanya didiak Eis PM Mari Alkatiri, nia mos dala barak hasai liafuan kritikas ka ameasas hasoru imprensa, por ezemplo iha nia intervista ida ho Suara Timor Lorosa’e (STL) nia dehan “Imi STL mos inklui hatun hau husi hau nia kargu” kritika ida ne’e hatudu ba instituisaun ne;ebe klaru no iha expresaun pesoal ne;ebe dirizi ba ida ne’ebe halo sala. Meios edukativos hanesan ne’e mak imprensa hakarak, tamba Timor Leste rasik seidauk iha Lei Imprensa ka kodigu jeral ida atu kontrola servicu jornalismu nian.

Hein katak PM Xanana bele hadia hikas nia steitmentu ne;e ho Explanation ruma ba imprensa se lae ita husik hela deit kuak ida no kanek ida ba jornalistas no mos husik hela imajen ida katak invazaun foun hasoru IMPRENSA mosu ona. Ikus liu hakerek nain hakarak remata artigu ne’e ho liafuan korajen ida ba maluk jornalistas sira hotu iha rai riku ida ne;e: “We Are The Last Hope, When The Court Does’t Work Well” Motto CJITL (Centru Jornalista Investigativu Timor Leste).