By; Julio "gil" da Silva
Prokurador 3 Halo Korupsaun osan USD 8,600, ne’e mak publikasaun Diario Tempo Edisaun 25 Augusto 20005 wainhira publika karta somasi husi Advogado Akui Leong, Arlindo Dias Sanches, S.H, Rosentino Dos Anjos A.R. Hei, S.H. no Tome Xavier jeronimo, SH konaba kaju alegasasaun korupsaun no abuzu de poderes ne’ebe akontece iha Ministerio Publiko, hanesan Prokurador Geral Longinhos Monteiro, S.H., Prokurador Estaqiu Guterres, S.H. no Advogado Benevides Correia Barros, S.H. hasoru Francisco Lui alias Akui Leong.
Se ita tuir ho didiak kaju somasi ne’e, ita bele dehan katak orgaun soberano sira laiha Boa vontade no komitmento atu resolve problema ne’e, tamba sira laiha reasaun ida forte hasoru kaju ne’e maske Deputado balun iha Parlemento Nasional konsedera kaju ne’e hanesan Problema Nasional. Ita nia Presidente da Republika rasik ne’ebe iha kompetencia maximo atu fo demisaun ba se deit ne’ebe involve iha kaju alegasaun oi – oin, maibe la fo reasaun no forte no intrega fali ba Provedor de Direito Humanos e Justica (PDHJ) ne’ebe tuir lolos laiha kompetencia ba kaju ne’e. tamba tuir regras bazikas PDHJ nian katak, PDHJ labele investiga kaju ne’ebe akontece molok PDHJ hari’i. E mos PDHJ rasik Sr. Sebastiao Dias Ximenes hateten katak se PDHJ karik iha kompetencia atu investiga kaju ne’e, ba dala uluk Presidente da Republika tengkiser Non – Aktif uluk ema sira ne’ebe involve iha alegasaun molok halo inkerito.
Sr. sebastiao mos hateten katak PDHJ imposibel atu investiga funcionario Ministerio Pubiko, tamba resultado husi investigasaun ne’e rasik sei intrega ba Ministerio Publiko. Iha parte seluk mos deputado Rui Menezes hateten katak Parlemento Nasional mos iha kompetencia atu hare ba Imunidade Longinhos. Maibe to’o oras ne’e laiha orgaun ida atu loke ibun ka foti reasaun ruma. Rui Menezes mos hateten iha nia komentario katak kaju Longinhos nu’udar problema nasional, entaun Parlemento Nasional halo saida.
Entaun se ita halo analisa ba steitmento sira ne’e, akontece KONFLITO DE KOMPETENCIA tamba orgaun soberano sira balun sei kompriende sala sira nia kompetencia e ladun iha komitmento ho sira nia kompetencia atu atende kaju ka problema nasional ne’ebe afeta ba Transparencia no Akuntabilidade. Aliende ne’e Media mos ita hare katak hahu para atu halo investigasaun ba kaju ne’e. keta media sira mos iha intrese ba kaju ne’e karik. Se laiha intrese? Tamba saida para publikasaun konaba kaju ne’e.
Hakerek nain hakarak deit hateten iha ne’e katak MEDIA IS THE LAST HOPE, WHEN THE COURT DOES NOT WORK WELL, media tengki ser influensia nafatin, choke nafatin atu hetan finalidade ida ke diak. Nune’e mos Sociedade Civil sira ka NGO sira tamba saida mak nonok deit? Imi tauk ka atu koalia ka hakilar ba justica? Tamba saida iha kaju ki’ik hanesan, Tasi Timor, Tribunal Internasional, Korupsaun, vendedores no seluk tan, imi hamrik iha oin hodi luta, maibe ba kaju ne’e imi hafu deit husi kotuk, keta imi lakohi atu justica lao diak iha ita nia nasaun?.
Husu mos ba estudante sira (Mahasiswa) Timor Leste tomak atu keta toba demais, labele nonok deit. tamba karik imi nia osan atu foto kopia laiha, ou karik tamba imi nia osan atu selu ba univesidade bisnis sira laiha. Maibe hakfodak oitoan ba imi nia futuro. Se ita tetu didiak papel estudante iha luta ba liberta patria bele dehan katak estudante Timor Leste nian augora sei dukur hela no diuk demais ba sira nia nasaun ne’ebe sira sosa ho ruin no ran.
Nune’e mos hakarak fo atensaun ida ba advogado sira ne’ebe hanaran an Equipa Hametin Justica, se la sala maluk sira haluha ita imi nia promesa ne’ebe imi halo ba publiko liu husi media. Iha ne’ebe iha loron 25 Setembro 2005 iha Aulla perkumpulan HAK imi hateten katak depois de loron 10 ami sei konvoka fali konferensia da imprensa ida atu hato’o substansi (isi) husi mosaun ne’ebe atu hasai kontra Prokurador sira. Favor kompleta mos imi nia promesa ne’e, labele promete deit.
Husu mos ba Advogado husi parte Longinhos nian atu proseca kaju ne’e ho seriu, karik imi konsedera somasi ne’e hanesan defamasaun ne’ebe labele fo perdaun (Tidak bisa dimaafkan) atu nune’e ita bele hetan justica ida ne’ebe justu no imparcial.
Ikus liu hakerek nain hakarak apresenta alternativa ruma katak media tengki kontinua follow up kaju ne’e, nune’e publiko bele hatene katak kaju ne’e iha hela prosecu ka sei lao hela no seidauk remata, tamba publiko seidauk satisfas wainhira media ne’ebe iha intrese publika tiha kaju ne’e, ikus mai para deit iha dalan klaran. Segundo hakarak mos husu ba Tribunal atu kompriende nia fungsaun lolos, tamba oras ne’e povu tau fiar ba imi. Povu mos hatene katak ita nia tribunal oras ne’e, tuir level internasional tamba juis no prokurador sira mai husi estrangeiro, se imi la halo fungsaun ho diak, saida mak imi sei responde ba povu Timor Leste wainhira husu imi nia lejitimidade? Hanesan ita hotu hatene katak fulan hirak liu ba Juis no Prokurador timor oan barak mak la passa iha formasaun judicial nian, tamba ne’e hamosu juis internasional sira, se imi la konchege resolve problema ne’e, karik sei mosu perguntas bo’ot ruma ba imi. Ikus liu hakarak husu ba sira ne’ebe hetan akuzasaun katak halo korupsaun, tamba saida la rejigna – an atu tuir prosecu ne’e hodi responde ba somasi ne’ebe hasai katak imi la imvolve. Hein katak ita hotu la husik le’et deit ba ijame bo’ot ida ne’e, se ita hotu hakarak duni justica mai ita hotu hatudu vontade diak no komitmento atu toma atensaun ba kaju sira ne’ebe afeta ba injustica. Oinsa ita bele luta ba justica ida hanesan Tribunal Internasional se wainhira luta ba justica ki’ik hanesan ne’e ita labele? Obrigado.
Se ita tuir ho didiak kaju somasi ne’e, ita bele dehan katak orgaun soberano sira laiha Boa vontade no komitmento atu resolve problema ne’e, tamba sira laiha reasaun ida forte hasoru kaju ne’e maske Deputado balun iha Parlemento Nasional konsedera kaju ne’e hanesan Problema Nasional. Ita nia Presidente da Republika rasik ne’ebe iha kompetencia maximo atu fo demisaun ba se deit ne’ebe involve iha kaju alegasaun oi – oin, maibe la fo reasaun no forte no intrega fali ba Provedor de Direito Humanos e Justica (PDHJ) ne’ebe tuir lolos laiha kompetencia ba kaju ne’e. tamba tuir regras bazikas PDHJ nian katak, PDHJ labele investiga kaju ne’ebe akontece molok PDHJ hari’i. E mos PDHJ rasik Sr. Sebastiao Dias Ximenes hateten katak se PDHJ karik iha kompetencia atu investiga kaju ne’e, ba dala uluk Presidente da Republika tengkiser Non – Aktif uluk ema sira ne’ebe involve iha alegasaun molok halo inkerito.
Sr. sebastiao mos hateten katak PDHJ imposibel atu investiga funcionario Ministerio Pubiko, tamba resultado husi investigasaun ne’e rasik sei intrega ba Ministerio Publiko. Iha parte seluk mos deputado Rui Menezes hateten katak Parlemento Nasional mos iha kompetencia atu hare ba Imunidade Longinhos. Maibe to’o oras ne’e laiha orgaun ida atu loke ibun ka foti reasaun ruma. Rui Menezes mos hateten iha nia komentario katak kaju Longinhos nu’udar problema nasional, entaun Parlemento Nasional halo saida.
Entaun se ita halo analisa ba steitmento sira ne’e, akontece KONFLITO DE KOMPETENCIA tamba orgaun soberano sira balun sei kompriende sala sira nia kompetencia e ladun iha komitmento ho sira nia kompetencia atu atende kaju ka problema nasional ne’ebe afeta ba Transparencia no Akuntabilidade. Aliende ne’e Media mos ita hare katak hahu para atu halo investigasaun ba kaju ne’e. keta media sira mos iha intrese ba kaju ne’e karik. Se laiha intrese? Tamba saida para publikasaun konaba kaju ne’e.
Hakerek nain hakarak deit hateten iha ne’e katak MEDIA IS THE LAST HOPE, WHEN THE COURT DOES NOT WORK WELL, media tengki ser influensia nafatin, choke nafatin atu hetan finalidade ida ke diak. Nune’e mos Sociedade Civil sira ka NGO sira tamba saida mak nonok deit? Imi tauk ka atu koalia ka hakilar ba justica? Tamba saida iha kaju ki’ik hanesan, Tasi Timor, Tribunal Internasional, Korupsaun, vendedores no seluk tan, imi hamrik iha oin hodi luta, maibe ba kaju ne’e imi hafu deit husi kotuk, keta imi lakohi atu justica lao diak iha ita nia nasaun?.
Husu mos ba estudante sira (Mahasiswa) Timor Leste tomak atu keta toba demais, labele nonok deit. tamba karik imi nia osan atu foto kopia laiha, ou karik tamba imi nia osan atu selu ba univesidade bisnis sira laiha. Maibe hakfodak oitoan ba imi nia futuro. Se ita tetu didiak papel estudante iha luta ba liberta patria bele dehan katak estudante Timor Leste nian augora sei dukur hela no diuk demais ba sira nia nasaun ne’ebe sira sosa ho ruin no ran.
Nune’e mos hakarak fo atensaun ida ba advogado sira ne’ebe hanaran an Equipa Hametin Justica, se la sala maluk sira haluha ita imi nia promesa ne’ebe imi halo ba publiko liu husi media. Iha ne’ebe iha loron 25 Setembro 2005 iha Aulla perkumpulan HAK imi hateten katak depois de loron 10 ami sei konvoka fali konferensia da imprensa ida atu hato’o substansi (isi) husi mosaun ne’ebe atu hasai kontra Prokurador sira. Favor kompleta mos imi nia promesa ne’e, labele promete deit.
Husu mos ba Advogado husi parte Longinhos nian atu proseca kaju ne’e ho seriu, karik imi konsedera somasi ne’e hanesan defamasaun ne’ebe labele fo perdaun (Tidak bisa dimaafkan) atu nune’e ita bele hetan justica ida ne’ebe justu no imparcial.
Ikus liu hakerek nain hakarak apresenta alternativa ruma katak media tengki kontinua follow up kaju ne’e, nune’e publiko bele hatene katak kaju ne’e iha hela prosecu ka sei lao hela no seidauk remata, tamba publiko seidauk satisfas wainhira media ne’ebe iha intrese publika tiha kaju ne’e, ikus mai para deit iha dalan klaran. Segundo hakarak mos husu ba Tribunal atu kompriende nia fungsaun lolos, tamba oras ne’e povu tau fiar ba imi. Povu mos hatene katak ita nia tribunal oras ne’e, tuir level internasional tamba juis no prokurador sira mai husi estrangeiro, se imi la halo fungsaun ho diak, saida mak imi sei responde ba povu Timor Leste wainhira husu imi nia lejitimidade? Hanesan ita hotu hatene katak fulan hirak liu ba Juis no Prokurador timor oan barak mak la passa iha formasaun judicial nian, tamba ne’e hamosu juis internasional sira, se imi la konchege resolve problema ne’e, karik sei mosu perguntas bo’ot ruma ba imi. Ikus liu hakarak husu ba sira ne’ebe hetan akuzasaun katak halo korupsaun, tamba saida la rejigna – an atu tuir prosecu ne’e hodi responde ba somasi ne’ebe hasai katak imi la imvolve. Hein katak ita hotu la husik le’et deit ba ijame bo’ot ida ne’e, se ita hotu hakarak duni justica mai ita hotu hatudu vontade diak no komitmento atu toma atensaun ba kaju sira ne’ebe afeta ba injustica. Oinsa ita bele luta ba justica ida hanesan Tribunal Internasional se wainhira luta ba justica ki’ik hanesan ne’e ita labele? Obrigado.
No comments:
Post a Comment