Monday, February 4, 2008

Media Timor Leste Moras Todan..!!

By; Julio "Gil" da Silva
“Diak Liu Hamutuk” ida ne’e mak liafuan ida publika iha bulletin mensal Alerta – AJTL (Asosiasaun Jurnalista Timor Leste) ne’ebe ita bele dehan modelu bulletin ne’e atu hanesan ho Talitakum ne’ebe sai hanesan jornal resistensia primeiru iha Timor Leste iha tempu pasadu. Hafoin Alerta, iha semana ida ne’e mos ita akompanya no rona kongreso media rua ne’ebe halao dala ida deit iha fatin ne’ebe la hanesan. Husi kongreso rua ne’e no kongreso seluk ne’ebe sei halao iha fulan rua tuir mai hatudu katak media timor leste liu – liu jornalista sira oras ne’e la hamutuk – fahe malu hela no husu atu “Diak liu hamutuk” , maibe oinsa se lakohi hamutuk?

Iha krizi tinan kotuk ne’ebe ema hotu dehan katak lider politiku sira fahe malu, partidu politiku sira fahe malu hakiak mos mentalidade ladiak ida ba jornalista sira iha Timor Leste atu fahe malu no buka insulta malu, ita bele dehan katak media ne’ebe nia knar numero um atu sai hanesan kontrolo social ba transformasaun social oras ne’e la halo funsaun ho efektivu tamba jornalista sira rasik labele kontrola malu – oinsa ita atu kontrola nasaun – se kaju jornalista rasik la kontrola an. Faktus sira ne’e hatudo momos iha semana ida ne’e nia laran katak jornalista sira lakon amizade. Tamba saida jornalista laiha amizade?

Press Club ne’ebe deklara an no hari’i ho afiliasaun membru jornalista besik 100, mosu laos atu hadia servicu advokasia jornalismo nian maibe dezafia fila fali nia ran rasik, nia abut rasik, nia hun rasik AJTL no SJTL (Sindikatu Jornalismu Timor Leste) ne’ebe sai hanesan inan hodi fo mahon ba kuli tinta sira hotu.
Jornalista sira ne’ebe involve an iha Press Club ne’ebe oras ne’e atu halo dadaun nia primeiru kongreso nasional haluha tiha katak fahe malu ita fraku, hamutuk ita forsa. Bain – bain jornalista sira intervista povu sira ne’ebe husu atu lider politiku hamutuk maibe realidade hatudu fali katak laos povu mak husu lider politiku atu hamutuk maibe gravador no camera video ne’ebe jornalista sira uza lor – loron tanis no husu hela tamba saida mosu dezentedimentu entre jornalistas. karik ida ne’e mak jornalista apriende husi krizi ne’e? chega…!!!

Hakerek nain mos konsiente katak ami hamahun an mos iha asosiasaun jornalista ida ne’be hanaran AJITIL (Asosiasaun Jurnalista Investigative Timor Leste) ne’ebe deklara an iha loron 21 Outubro 2005 liu ba iha sekretariado INTERNEWS – TLMDC no to’o agora la halo aktividade ruma ne’ebe signifikante ba povu, maibe membrus afiliadus sira kontinua halo knar jornalismo iha media ne’ebe sira servicu ba, ho ida ne’e deit fo ona satisfasaun ida ba AJITIL katak ejisti atu halo servicu laos ejisti atu insulta fali asosiasaun media seluk ne’ebe la halo servicu ka la iha kantor. Asosiasaun sai deit fatin ba halo advokasia media laos fatin atu insultas…!!!

Bain – bain ita jornalista halo intervistas ho ema oi – oin, kor politika oi oin, no ideolojia politika oi – oin, ne’ebe sempre mosu ho liafuan insultos no la simu malu, karik mentalidade sira ne’e mak buras fila fali iha jornalista sira nia fuan no aten hodi komeca hatudu forca ba malu no hatudu kbi’it ba malu katak jornalista mos hatene halo polemika.
Keta haluha katak jornalista ema ne’ebe lor – loron nia knar maka foti as ema atu sai hanesan Public Figure” laos jornalistas maka sai famous uluk fali nia fontes (Sumber) – se ida ne’e mak akontece diak liu hau fo lai parabens ba Ex - Direitur Timor Post ne’ebe berani husik hela nia knar hodi ba tur iha uma fukun hodi lor –loron koalia povu nia susar,- Wartawan bukan nara sumber, selama kehadiranya belum dipertanyakan nara sumber..!!

Jornalista ne’ebe hanesan simbolu mudansa nian - tenki establese mekanismu diak liu husi dalan dialogu ka tur hamutuk hodi ignora tiha sistema ne’ebe ladiak laos uja fali sistema insulta ka hateten katak illegal ou la representative. kompriende katak durante ne’e asosiasaun media barak ne’ebe hari tiha ona inklui AJITIL la halo buat barak tamba defisil atu tau hamutuk kolega jornalista sira iha fatin ida hodi diskute konaba programa asosiasaun nian, tamba hotu – hotu preokupa deit ho nia aktividade kobertura atu halo lider politiku sira sai famous.
Wainhira jornalista sira fanatismo liu ona ba asosiasaun ida – automatikamente informasaun ne’ebe hato’o mos sei fanatismo liu ba grupo ida no ida ne’e sei sai pior liutan bainhira asosiasaun ka Club jornalista nian ida hetan suntikan dana ruma husi perusahaan ka ema empresario sira atu halo kongreso ruma ou aktividade asosiasaun nian. Dalan uniko ne’ebe bele halo jornalista sira sai transparenti no imparsial lolos maka la fanatismo ba ema ka grupo ida maibe so fanatismo deit ba povu aileba no povu to’os nain..!!

Iha semana ida ne’e publiku akompanya kongreso bo’ot rua ne’ebe jornalista sira maka organiza, hau bele dehan katak objektivu fundamental ida maka luta ba legalidade asosiasaun nian atu bele hetan aprosimasaun diak wainhira luta ba direitu jornalista nian ka halo advokasia ba vida jornalista sira ne’ebe halo knar. Hakarak deit katak kongreso so valoriza deit strutura organizasaun nian maibe la valoriza servicu jornalista ida – idak nian.
Valorizasaun ba jornalista so bele deit akontece wainhira nia jornalista halo noticia ida ne’ebe balancu no akurat.
Tamba saida jornalista sira la koalia konaba salario ne’ebe ki’ik? Tamba saida jornalista sira la koalia konaba esbosu lei imprensa ne’ebe hatudu momos violasaun direitu humanos jornalistas nian? Tamba saida jornalista sira la menagih janji kampanye partai CNRT, PSD, ASDT no PD ne’ebe oras ne’e kaer governu? Tamba saida jornalista la husu tuir konaba transmisaun RTP ne’ebe TVTL relay loron to’o kalan iha satellite Telkom indonsia, padahal Governu Timor Leste maka hasai osan fulan – fulan hodi aluga satelito Telkom Indonesia nian? Oinsa jornalista senior sira atu eduka mentalidade joven foun ne’ebe hakarak sai jornalista? Keta haluha katak oinsa mos ita sei mate deit ho profisaun jornalista? Chega…!!

Wainhira atu tama eleisaun ita akompanya partidu barak maka mosu hodi compete ba eleisaun, to’o ikus mai partidu barak mate alias taka kios, ne’e akontece tamba partido sira ne’e hatene hela sira atu lakon iha eleisaun maibe tamba governu iha subsidiu ka hatene katak doador atu fo osan ba sira halo kampanye?
Husi ezemplu ida ne’e hakarak hateten deit katak jornalista sira hakarak imita saida maka partido politiku sira halo, maibe sira nia segredo deskobre lalais – tamba ne’e ita dehan katak Media Timor Leste Moras Todan – tamba lakon tiha ona amizade. hau nia konselhero ida sempre dehan nune’e: “Ketika Raja masih hidup Pangeran tidak mungkin naik takhta, biarkan Raja menikmati waktunya karena waktumu akan datang, sesuatu yang buru – buru akan jatuh di tengah jalan”. Parabens ba Press Club no ARKTL nia Kongreso Nasional.

No comments: