By; Julio "Gil" da Silva
Hau beik sala, hau beik sala, la diak liu, ne’e mak liafuan ne’ebe ita temi Domingu – Domingu iha Igreja wainhira ita koko atu konfesa ita nia sala ba Aman Maromak. Maske tuku hirus matan makas hodi ema hotu rona no hare katak ita jura atu lakohi sala tan maibe semana tuir mai ita nafatin halo sala hodi tuku hirus matan, karik ida ne’e tradisaun katak ema timor sala nain, ou tradisaun iha igreja nian? Ezemplu ne’e hatudu katak ita halo sala maibe berani atu responsabiliza ba ema ne’ebe kria no husik ita moris.
Se ita koloka karik siklu ne’e hanesan governo ida, maka ema ne’ebe tur iha strutura governo ne’e iha dever atu konfesa nia sala (atetude la tuir lei) ba povu ka ema ne’ebe kria fatin ba nia atu tur iha governo. Entaun iha ona ka lae ita nia ministro sira ka ulun bo’ot governo sira hamrik iha palku leten hodi tuku sira nia hirus matan hodi hateten hau beik sala, hau beik sala, hasai tiha hau? Karik seidauk iha no nunka atu iha tamba se mak beik atu lakon kadeira.
Loron hirak liu ba ita akompanya karik publikasaun media, ema hotu tau atensaun ba servico no fungsaun ministerio publiko ka Gabinete Prokuradoria Jeral konaba lalaok servico husi orgaun ida ne’e atu hahi lei no konstituisaun hodi Promove Justica no Akuntabilidade. Polemika ne’e hahu mosu wainhira LBH Tane Timor halao protesta makas ba prokuradoria jeral ne’ebe la kumpri desizaun ka despacho Tribunal Rekursu konaba kaju prende Beer ABC no Angur Kolesom husi vitima Lamberto Gomes no Marcelo de Jesus.
Loron hirak liu ba ita akompanya karik publikasaun media, ema hotu tau atensaun ba servico no fungsaun ministerio publiko ka Gabinete Prokuradoria Jeral konaba lalaok servico husi orgaun ida ne’e atu hahi lei no konstituisaun hodi Promove Justica no Akuntabilidade. Polemika ne’e hahu mosu wainhira LBH Tane Timor halao protesta makas ba prokuradoria jeral ne’ebe la kumpri desizaun ka despacho Tribunal Rekursu konaba kaju prende Beer ABC no Angur Kolesom husi vitima Lamberto Gomes no Marcelo de Jesus.
Iha ne’ebe tuir desizaun Tribunal Rekursu katak sasan sira ne’ebe prende tengkiser entrega hikas ba nia nain, maibe wainhira desizaun ne’e tun, sasan sira ne’ebe refere nia klamar mos laiha tiha ona. Alegasaun oi – oin komeca mosu hasoru Ministerio Publiko ne’ebe lidera husi Prokurador Geral da Republika Longinhos Monteiro, S.H. wainhira advogado Akui Leong halo somasi konaba kaju falsifika dokumento konaba osan US$8,600. nune’e mosu pergunta, Ministerio Publiko Sala Saida?
Atu responde kestaun ne’e, ita labele bazeia deit ba interpretasaun ka emosaun ne’ebe la kontrolado tamba karik ita laran moras ho pessoal ne’ebe ita kritika maibe tenki bazeia ba buat ne’ebe kesi pessoal ne’e iha nia kargu (konstituisaun). Hanesan hakerek iha konstituisaun RDTL Kapitulo I TRIBUNAL SIRA NO MAJISTRATURA JUDISIAL artigo 118 (Knaar Jurisdisional) pontu 3 konstituisaun nasional nian hateten klaru katak “Desizaun ne’ebe tribunal sira fo ona tenke halo tuir duni no so kbiit aas liu desizaun aotoridade sira seluk nian”.
Atu responde kestaun ne’e, ita labele bazeia deit ba interpretasaun ka emosaun ne’ebe la kontrolado tamba karik ita laran moras ho pessoal ne’ebe ita kritika maibe tenki bazeia ba buat ne’ebe kesi pessoal ne’e iha nia kargu (konstituisaun). Hanesan hakerek iha konstituisaun RDTL Kapitulo I TRIBUNAL SIRA NO MAJISTRATURA JUDISIAL artigo 118 (Knaar Jurisdisional) pontu 3 konstituisaun nasional nian hateten klaru katak “Desizaun ne’ebe tribunal sira fo ona tenke halo tuir duni no so kbiit aas liu desizaun aotoridade sira seluk nian”.
Nune’e mos iha Kapitulo II MINISTERIO PUBLIKO Artigo 132 (knaar no statuto) Pontu 3 konstituisaun nasional hateten klaru katak “wainhira halao nia knaar, majistradu Ministeriu Publiko nian hakruuk ba ksukat legalidade, objetividade, izensaun no obedensia ba banati no orden ne’ebe hakerek nanis iha lei”.
Nune’e bazeia ba Pontus sira iha leten no bazeia mos ba publikasaun husi media nasional sira konaba kazu ne’ebe involvido Gabinete Prokuradoria Jeral iha Tribunal Distrital Dili konaba kazu prende beer ABC no Angur Kolesom husi maluk timor oan nain rua (Lamberto Gomes no Marcelo de Jesus) ita bele foti konklusaun ida katak Gabinete Prokuradoria Jeral Distrito Dili trata vitima sira la bazeia ona ba knar no fungsaun lolos Prokuradoria Jeral nian atu hahi (Menegakkan) lei no konstituisaun.
Nune’e saida mak ita hakarak husi prosesu ne’e? Se ita fila fali ba kestaun inisiu katak ulun bo’ot se deit mak halo sala iha dever atu konfesa nia sala ba povu hodi tuku nia hirus matan katak nia arepende duni saida mak akontece no jura atu la repete tan. Husi kestaun ne’e maneira ne’ebe determinante liu mak ita husu ba hirarkia husi ministerio ne’ebe refere atu hadia’a an (loke an) hodi tane diak liu tan konstituisaun ne’ebe sai hanesan baze fundamental ba prosecu hotu.
Kestaun ne’e sai preokupasaun bo’ot, tamba Ministerio Publiko nu’udar Chave atu hahi justica iha ita nia rain, maske iha filosofia balun hateten katak jangan mencari keadilan di pengadilan karena pengadilan tidak pernah adil maibe povu Timor Leste fiar ba Tribunal ida ne’ebe bele hahi justica duke fiar ba komisaun ida ne’ebe tane a’as rekonsiliasaun maibe nia rekomendasaun povu la hatene. Obrigado.
Kestaun ne’e sai preokupasaun bo’ot, tamba Ministerio Publiko nu’udar Chave atu hahi justica iha ita nia rain, maske iha filosofia balun hateten katak jangan mencari keadilan di pengadilan karena pengadilan tidak pernah adil maibe povu Timor Leste fiar ba Tribunal ida ne’ebe bele hahi justica duke fiar ba komisaun ida ne’ebe tane a’as rekonsiliasaun maibe nia rekomendasaun povu la hatene. Obrigado.
No comments:
Post a Comment